شیوع پوکی استخوان در شمال کشور

 دکتر سیداحمد رییس‌السادات گفت: در حال حاضر حدود شش میلیون سالمند در کشور وجود دارند و بر اساس پیش بینی‌های انجام شده، جمعیت بالای ۶۰ سال کشور در سال ۲۰۲۰ به حدود ۱۰ میلیون نفر خواهد رسید و این درحالیست که پوکی استخوان به عنوان شایع‌ترین بیماری متابولیکی استخوان از مهم‌ترین بیماری‌های دوران سالمندی به شمار می‌رود.

وی همچنین اضافه کرد: در این بیماری تراکم استخوان‌ها کاهش یافته و متخلخل‌تر می‌شوند. همچنین به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان، خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می‌یابد. این بیماری هم به دلیل اختلال در کیفیت زندگی و شکستگی‌های ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینه‌های بسیاری بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل می‌کند.

عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس، شیوع پوکی استخوان در سنین بیش از ۳۰ سال را ۱۷ درصد اعلام کرد و ادامه داد: نرخ شیوع درجه‌های خفیف‌تر کاهش تراکم استخوان که به آن استئوپنی می‌گویند، ۳۵ تا ۴۰ درصد است. در سال‌های اخیر شیوع این بیماری در ایران رو به افزایش گذاشته و باتوجه به افزایش امید به زندگی و طول عمر، به نظر می‌رسد پوکی استخوان در آینده‌ای نه چندان دور، به عنوان یک معضل جدی سیستم سلامت عمومی و بهداشت سالمندان را به چالش بکشد.

ساکنین استان‌های شمالی بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند

رییس‌السادات در ادامه تصریح کرد: مطالعات انجام شده نشان می‌دهد از هر پنج خانم یائسه، یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است. همچنین ساکنین مناطق شمالی کشور مانند استان‌های گلستان، مازندران و حتی آذربایجان و استان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان‌های جنوبی به پوکی استخوان مبتلا هستند. ممکن است دلیل این امر، کمتر در معرض آفتاب قرار گرفتن، تغذیه یا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.

به گفته وی، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی اشتباه و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد می‌شود. پوکی استخوان ثانویه نیز در اثر بیماری‌های مختلف مانند دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون‌های رشد، برخی سرطان‌ها و … یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی و … ایجاد می‌شود.

کاهش تراکم استخوان‌ها از سن ۴۰ سالگی

رییس‌السادات با بیان اینکه بعد از ۴۰ سالگی تراکم استخوان‌ها به طور مرتب کم می‌شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می‌یابد، گفت: از نظر آسیب شناختی، پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن می‌شود. تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و در ۲۵ تا ۳۵ سالگی به حداکثر مقدار خود می‌رسد و از طرف مقابل، روند کاهش آن تا پایان عمر ادامه می‌یابد.

وی افزود: اثر هورمون‌های جنسی بر فرایند استخوان‌سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می‌شود روند کاهش تراکم استخوان در خانم‌ها سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد، به طوری‌که شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدودا پنج برابر مردان است. البته در مردان مسن نیز کاهش تدریجی هورمون‌های مردانه باعث ایجاد حالتی شبیه به یائسگی در آقایان می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تایکد براینکه تا حدود ۳۵ سالگی فرصت داریم که بر تراکم استخوانی خود اضافه کنیم، ادامه داد: میزان تراکم استخوان را می‌توان به یک پس‌انداز طولانی مدت بانکی تشبیه کرد. پس از این سن، میزان برداشت از حساب همواره بیشتر از میزان واریز به حساب است و در دوران سالمندی این افزایش برداشت می‌تواند منجر به ورشکستگی شود. پی‌آمد بالینی این ورشکستگی، پوکی استخوان و عوارض و پیامدهای ناشی از آن است. هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان بیشتر باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.

لبنیات، سبزیجات و مواد غذایی پروتئینی در افزایش تراکم استخوان موثرند

وی در خصوص عوامل موثر بر افزایش تراکم استخوان نیز توضیح داد و گفت: اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهم‌ترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می‌رود، ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی، دوران بارداری و شیردهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و مصرف الکل از مهم‌ترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده کاهش تراکم استخوان است.

رییس‌السادات مصرف فرآوردهای لبنی، سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه و همچنین استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ و همچنین پرهیز از استفاده بی‌رویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه را از جمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان عنوان کرد.

به گفته این عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس، استفاده مناسب از مکمل‌ها و ویتامین‌ها مانند ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین “د” اگرچه می‌توانند نقش مفیدی داشته باشند، اما به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.

پوکی استخوان، بیماری خاموش است

وی  ادامه داد: از نظر بالینی، استئوپروز یک بیماری خاموش است؛ چرا که تا وقتی شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد، درد و شکایت جدی ایجاد نمی‌کند و نمی‌توان به وجود آن پی‌برد. شایع‌ترین محل‌های شکستگی ناشی از استئوپروز، ستون فقرات پشتی و کمری، انتهای ساعد و استخوان لگن هستند.

رییس‌السادات همچنین بیان کرد: شکستگی فشاری مهره، غالبا به دنبال یک فشار جزئی نظیر عطسه کردن، خم شدن یا جابجا کردن اشیای نسبتا سنگین ایجاد می‌شود. درد پشت معمولا به طور حاد آغاز شده و به پهلوها و جلو انتشار می‌یابد. درد به تدریج با گذشت چند هفته برطرف می شود و با وقوع شکستگی جدید، مجددا ایجاد می‌شود. شکستگی مهره‌ها ممکن است منجر به انحراف و بدشکلی ستون فقرات و درد مزمن ناحیه پشت شود که با ایستادن شدیدتر خواهد شد. در برخی از بیماران شکستگی باعث کاهش قد فرد شده و ممکن است با تغییراتی به صورت خمیدگی یا قوز همراه باشد.

عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس، افزود: در مورد شکستگی‌های ساعد معمولا مداخلات ارتوپدی و جراحی مورد نیاز است. در شکستگی مهره‌ها، درمان‌های نگهدارنده و غیر جراحی نقش پررنگ‌تری دارند. نکته مهمی که در درمان شکستگی‌ها باید مد نظر قرار گیرد، پرهیز از بی‌حرکتی طولانی مدت است، چرا که بی‌حرکتی خود می‌تواند علتی برای تشدید استئوپروز زمینه‌ای شود.

رئیس السادات، سنجش تراکم استخوان را برای خانم های بالای ۶۵ سال، یائسگی در سن کمتر از ۴۵ سال، خانم‌های یائسه ای که بدنبال ضربات خفیف دچار شکستگی می شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و همچنین مردان بالای ۷۰ سال و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی کورتون دارند، توصیه کرد.

وی افزود: سابقه فامیلی پوکی استخوان، بیماری‌های تیروئید و پاراتیروئید، کلیه، کبد و سوءجذب و مصرف طولانی مدت داروهای ضدتشنج از جمله مواردی هستند که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند و باید از جهت تراکم استخوان مورد سنجش قرار گیرند. چنانچه سنجش تراکم طبیعی باشد هر پنج سال و در افراد دارای عوامل خطر هر دو سال یکبار باید تکرار شود.

کدام ورزش‌ها برای تراکم استخوان مفیدترند؟

رئیس‌السادات، ورزش‌های تحمل کننده وزن، تعادلی و تقویت کننده عضلات و راست کننده ستون فقرات پشتی را از بهترین ورزش‌های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان  دانست و ادامه داد: ورزش‌هایی که حین انجام آن ناحیه کمروپشت به جلو خم می‌شود، در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره های ستون فقرات را افزایش دهد. ورزش‌های آبی و شنا اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند، ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندی‌شان در ایجاد تناسب اندام، از جمله ورزش‌های مورد توصیه به حساب می‌آیند. ورزش “تای چی” که ریشه در ورزش‌های رزمی سنتی چینی دارد به عنوان ورزشی مفید در سالمندان شناخته شده است. این ورزش علاوه بر افزایش تراکم استخوان اثرات مفیدی در بهبود تعادل و پیشگیری از خطر زمین خوردن در آنها دارد. تاثیرات مفید بر جنبه‌های روحی و روانی از دیگر فواید این ورزش است.

تردمیل و دوچرخه ثابت برای افزایش تراکم استخوان مفید است

رئیس السادات در ادامه در خصوص مقایسه دوچرخه ثابت و تردمیل در مبتلایان به پوکی استخوان گفت: تردمیل به دلیل فشار بیشتری که بر روی ستون فقرات و اندام های تحتانی وارد می‌کند، برای افزایش تراکم استخوان مفیدتر است. دوچرخه ثابت اثر قابل توجهی بر افزایش تراکم استخوان ندارد و تنها در افرادی که به دلیل چاقی یا درد زانوها امکان استفاده از تردمیل را ندارند، ممکن است توصیه شود.

وی افزود: هنگام استفاده از دوچرخه ثابت باید زین و فرمان به گونه‌ای تنظیم شود که ناحیه پشت و زانوی بیمار دچار خمیدگی زیاد نشود. پیاده‌روی به خصوص در سطوح غیر شیب‌دار، ساده‌ترین و مفیدترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: انجام ورزش‌های رزمی و ورزش‌های پر برخورد مانند فوتبال و همچنین دویدن‌های سریع در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان شدید، توصیه نمی‌شود. این ورزش‌ها ممکن است منجر به زمین خوردن و شکستگی‌های ناشی از آن شوند.

عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس در پایان اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن را از جمله مهم‌ترین فعالیت‌ها برای بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان برشمرد و تصریح کرد: تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلی‌های دسته‌دار و همچنین تعبیه دستگیره‌های مناسب در دیواره‌ها و پرهیز از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان می‌شود. نور مناسب بویژه در شب‌ها و نیز عدم وجود قالیچه‌های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان نیز از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفت

 ایسنا،